Της κρίσης το ανάγνωσμα

Η αλήθεια για την οικονομική κρίση

Ποιό το αίτιο της κρίσης.

Μέσα στον ορυμαγδό των (επιτηδευμένα ή όχι δεν έχει καμιά σημασία) εσφαλμένων αντιλήψεων αναφορικά με τα άιτια της κρίσης ( φταίνε οι δημόσιοι υπάλληλοι και ο δημόσιος τομέας, φταίει το όποιο κοινωνικό κράτος, μαζί τα φάγαμε, χώρια τα φάγαμε  πάντως τα φάγαμε ) αυτό που πρέπει να γίνει ξεκάθαρο είναι ένα : Αυτό που λέγεται κρίση το μόνο σίγουρο είναι ότι είναι κρίση του καπιταλισμού. Και το πραγματικό αίτιο αυτής είναι η ολοένα και μεγαλύτερη ανισοκατανομή των εισοδημάτων απόρροια της καπιταλιστικής αναδιάρθρωσης που ξεκίνησε περίπου τριάντα χρόνια πριν για να βρει την αιτία της παγκόσμιας εξάπλωσης της στις 9 Νοεμβρίου του 1989 . Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή.......

Η επιστροφή του φιλελευθερισμού ως νεοφιλελευθερισμού

Το 1979 η Μάργκαρετ Θάτσερ αναδεικνύεται πρωθυπουργός της Αγγλίας και το 1981 πρόεδρος των Η.Π.Α. εκλέγεται ο Ρόναλντ Ρέηγκαν. Από την κοινή πολιτική και επιδιώξεις  των προαναφερθέντων προήλθε η συναίνεση της Ουάσιγκτον. Με τον όρο "Συναίνεση της Ουάσιγκτον" αναφερόμαστε στους κανόνες τους οποίους προωθούν οι ακόλουθοι διεθνείς οργανισμοί:  το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, η Διεθνής Τράπεζα αλλά και το Υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ. Η μήτρα των κανόνων αυτών είναι η νεοφιλελεύθερη ιδεολογία. Οι κανόνες αυτοί, αφορούν μια συγκεκριμένη στρατηγική «ανάπτυξης» που επικεντρώνεται στην προώθηση των ιδιωτικοποιήσεων, την απελευθέρωση των αγορών, τη μακροοικονομική σταθερότητα (περιοριστική δημοσιονομική πολιτική, σταθερότητα τιμών) και την ελαχιστοποίηση του ρόλου του κράτους. Αξίζει να σημειωθεί ότι το Σύμφωνο Σταθερότητας της Ε.Ε. (που κατ΄ ευφημισμό ονομάζεται και Σύμφωνο Ανάπτυξης) είναι στα βασικά σημεία του αντίγραφο της Συναίνεσης της Ουάσιγκτον. Το 1989 έχουμε την κατάρρευση του ανατολικού μπλοκ. Αυτό είναι το σημείο κλειδί. Μέχρι τη στιγμή εκείνη, κυρίως στη δυτική Ευρώπη και στην Ελλάδα ( δεκαετία 80 ) απόρροια των εργατικών διεκδικήσεων, αλλά και της ύπαρξης του «αντίπαλου»  «κομμουνιστικού» στρατοπέδου είχαν θεσμοθετηθεί από τις κυβερνήσεις των Ευρωπαϊκών κρατών στα πλαίσια του εσωτερικού διακανονισμού, μία σειρά μηχανισμών αναδιανομης του εισοδήματος ( συλλογικές συμβάσεις εργασίας, κοινωνική ασφάλιση, συνταξιοδοτικό σύστημα, δημόσια δωρεάν υγεία, δημόσια δωρεάν παιδεία κ.ο.κ.). Από τη στιγμή όμως που επέρχεται η κατάρρευση των ανατολικών καθεστώτων και παύει να υπάρχει το «αντίπαλο» δέος, από το σημείο αυτό  και έπειτα έχει φθάσει η στιγμή τα αφεντικά να πάρουν πίσω σταδιακά όλα όσα το εργατικό κίνημα είχε κερδίσει μέχρι τότε. Η συγκεκριμένη ημερομηνία ( η ημέρα κατάρρευσης του τείχους ) είναι καίριας σημασίας, γιατί από την ημέρα εκείνη και εντεύθεν ο καπιταλισμός με τον έναν ή τον άλλον τρόπο απεκδύεται του μέχρι τότε επικρατούντα Κευνσιανισμού. Από τότε και μέχρι σήμερα ο νεοφιλελευθέρισμός προβάλλεται νυχθημερόν από τη συντριπτική πλειοψηφία των μέσων μαζικής εξαπάτησης ως η υπέρτατη αλήθεια, ως ο  μοναδικός δρόμος που κάθε οικονομία, κάθε κράτος, καθένας από εμάς πρέπει να ακολουθήσει. Η νεοφιλελεύθερη ιδεολογία αποτελεί την κυρίαρχη ιδεολογία. Φυσικά τίποτε δε γίνεται με το αζημίωτο. Η ολοήμερη προβολή από τα μ.μ.ε. ( τα οποία είτε είναι κρατικά είτε ανήκουν στο κεφάλαιο είναι ένα και το αυτό ) αποσκοπεί στο να κατευθύνει τους υπηκόους να αποδεχτούν τη νεοφιλελεύθερη διαχείριση ως το ελιξληριο της οικονομικής ευτυχίας. Ο λόγος είναι απλός και έχει καταγραφεί σαφέστατα δεκάδες χρόνια πριν από τον Μαρξ: «Οι κυρίαρχες ιδέες, είναι οι ιδέες των κυρίαρχων τάξεων».  

Ποιοί οι βασικοί στόχοι αυτής της νεοφιλελεύθερης συναίνεσης.

Οι ακόλουθοι δύο:

1. Η ολοένα και μεγαλύτερη εμπορευματικοποίηση δημόσιων αγαθών διαμέσου σωρείας ιδιωτικοποιήσεων οι οποίες επιβλήθησαν στο συλλογικό υποσεινήδητο διαμέσου μίας ανηλεής προαγάνδας των μ.μ.ε. η οποία ήθελε την όποια ιδιωτικοποίηση προάγγελο οικονομικού παραδείσου. Δε θα πρέπει να μας διαφεύγει του γεγονότος ότι ο νεοφιλελευθερισμός δεν έδρασε όντας αθέατος. Τουναντίον προβλήθηκε, διαφημίστηκε, λατρεύτηκε ακόμα και από τους ίδιους τους υπηκόους ( εργαζόμενους ), ως ο δρόμος προς την ευτυχία.  Μέρα μεσημέρι έγινε η δουλειά.  Το τέλος του δρόμου είναι γνωστό βέβαια και κανείς μας δε θα πρέπει να τρέφει αυταπάτες. Σωρεία υπηκόων που θα πρέπει να διαθέσουν ότι μπορούν να διαθέσουν ( τό κορμί τους, τις γνώσεις τους, τις όποιες δεξιότητες τους ) στην υπηρεσία των αφεντικών προκειμένου με το προϊόν της εκμεταλλευσής τους ( το συρρικνωμένο μισθό ) να πασχίζουν να αγοράσουν ότι μπορούν ( από τα βασικά για την επιβίωση τρόφιμα, μέχρι την υγεία ).

2. Η με κάθε τρόπο υποτίμηση της τιμής του εμπορεύματος εργασία. Είτε άμεσα μισθολογικά είτε έμμεσα μη μισθολογικά δηλαδή κοινωνικοασφαλιστικά ( μείωση εργοδοτικών εισφορών για ασφαλιστική κάλυψη, μείωση παροχών υγείας και πρόνοιας, συρρίκνωση των συντάξεων κ.ο.κ. ). Πρόκειται για μία τάση η οποία από το 90 και μετά παγιώνεται ως μονόδρομος. Πλεόν η ανυπαρξία αντίπαλου στρατοπέδου λύνει τα χέρια των αφεντικών. Είχε έρθει η ώρα ότι είχε δοθεί ή είχε κερδηθεί από τη μεριά των εργαζομένων ( μισθοί, κοινωνικό κράτος κ.ο.κ. ) ως αντιστάθμισμα κοινωνικής «ειρήνης» να παρθεί πίσω. Είχε σημάνει η ώρα από την περίοδο ανατίμησης της εργασίας ( γεγονός που συνεπάγεται μείωση της υπεραξίας ζήτημα θεμελιώδους σημασίας όπως θα εξηγηθεί παρακάτω ) να περάσουμε στην περίοδο υποτίμησης της εργασίας. Στον διαρκή αυτόν αγώνα προς τα κάτω, το βαρέλι δεν έχει πάτο, ή ακομά και εάν έχει ( λέγε με κινέζο εργαζόμενο ) η διαδρομή προς τα εκεί είναι μακρία επίπονη και πάνω απ’ όλα παγκόσμια. Βλέπετε το ζήτημα για τα αφεντικά δεν είναι τοπικό (εδώ ή εκεί) το ζήτημα είναι παγκόσμιο. Προς τούτο και οι υπερεθνικές θεσμοθετήσεις προς αυτήν την κατεύθυνση όπως η συνθήκη της Λισσαβώνας, το σύμφωνο ανταγωνιστικότητας, η πράσινη βίβλος, η οδηγία Μπολκενσταϊν κ.ο.κ.  Το τελευταίο αξίζει να τονισθεί προκειμένου να απεμπλακεί ( η καλλιεργούμενη και από ένα μέρος της αριστεράς ) εσφαλμένη αντίληψη ότι για όλα φταίει το περιβόητο μνημόνιο. Αν ήταν θέμα μνημονίου, τότε γιατί τα ίδια μέτρα λαμβάνονται και στην Αγγλία, τη Γαλλία, την Ιταλία κ.ο.κ.  Σε αυτήν όμως ακριβώς την τάση του καπιταλισμού ( την τάση για ολοένα και μεγαλύτερη υποτίμηση της τιμής του εμπορεύματος εργασία ) κρύβεται η βασική του αντινομία  η οποία εν’ τέλη αποτελεί  και την κύρια αιτία της κρίσης. Όπως τονίστηκε και στην εισαγωγή, η κύρια αιτία της κρίσης είναι η ολοένα και μεγαλύτερη ανισοκατανομή των εισοδημάτων. Η έτερη παράμετρος που αν και αφανής παίζει εξίσου σημαντικό ρόλο με την ανισοκατανομή είναι η εκτίναξη της παραγωγικότητας της εργασίας απόρροια της τεχνολογικής εξέλιξης. Μια τεχνολογική εξέλιξη που τουλάχιστον σε ότι αφορά την παραγωγή υπαγορεύεται από την ανάγκη των αφεντικών για φθηνότερη εργασία. Πρόκεται για ένα άρρηκτα συνδεδεμένο τρίπτυχο ( εργασία, τεχνολογία, παραγωγικότητα) το οποίο οδηγεί στον υφιστάμενο καπιταλιστικό κόσμο σε αυτό που ο Κάρολος ( Μαρξ ) όρισε ως κρίση υπερσυσσώρευσης και υπερπαραγωγής.

Τι είναι η κρίση υπερσυσσώρευσης και υπερπαραγωγής

Η παραγωγική διαδικασία στην καπιταλιστική οικονομία είτε αφορά τον πρωτογενή τομέα ( αγροτικός κλάδος ), είτε τον δευτερογενή ( μεταποίηση ), είτε τον τριτογενή ( υπηρεσίες ) συνίσταται πάνω στην ακόλουθη αλληλουχία φάσεων.

Α) Η μίσθωση της εργασίας, δηλαδή η πρόσληψη εργατικού δυναμικού ( χειρωνακτικού, ή ειδικευμένου δεν έχει σημασία). Σε αυτό το στάδιο τα αφεντικά ( οι εργοδότες ) επιδιώκουν να πληρώσουν όσο λιγότερο μπορούν. Προς τούτο και οι συλλογικές συμβάσεις οι οποίες θα γίνουν κλαδικές; μήπως επιχειρησιακές; μπα...πες καλλίτερα ατομικές και είσαι μέσα. Δε χρειάζεται να είσαι οικονομολόγος για να καταλάβεις ότι αλλιώς διαπραγματεύεσαι ως καλουπατζής, ή ως μηχανικός έστω, την προσληψή σου σε μία κατασκευαστική εταιρεία μέσω ενός σωματείου και αλλιώς τελείως μόνος  σου απέναντι στην εργοδοσία. Τόσα και κλείσαμε θα πεί το αφεντικό. Και εσύ έχοντας υπόψην ότι υπάρχουν χιλιάδες έξω που θα παρακαλούσαν και με λιγότερα σκύβεις το κεφάλι και το αποδέχεσαι. Άλλωστε αυτό επιθυμεί και το σύστημα. Χιλίαδες σκυμένα κεφάλια ανέργων και εργαζομένων να παρακαλούν για το μεροκάματο της επιβίωσης.

Β)   Παραγωγική διαδικασία. Σε αυτήν τη φάση η αξία των όσων θα παράγει ο μισθωμένος εργάτης ( είτε μιλάμε για προϊόντα/εμπορεύματα, είτε για υπηρεσίες ) θα είναι πάντα πολύ μεγαλύτερη από την αμοιβή της. Αυτή η διαφορά ανάμεσα στην αξία των όσων παρήγαγε ο μισθωμένος εργαζόμενος και στο συρρικνωμένο μισθό αποτελεί την υπεραξία που καρπώνεται το αφεντικό. Προσοχή όμως. Σε αυτό το στάδιο έχουμε την απόσπαση της υπεραξίας από τον εργοδότη. Σίγουρα πληρώθηκες πολύ λιγότερο από αυτό που παρήγαγες. Πάραυτα όμως αυτή η κλεμένη αξία παραμένει ως θεωρητική για τον εργοδότη. Μένει να μετατραπεί σε χρήμα ( κέρδος ) διαμέσου του μηχανισμού της κατανάλωσης.

Γ) Πώληση των παραχθέντων προϊόντων/εμπορευμάτων ή υπηρεσιών. Αυτό είναι το κομβικό σημείο. Διότι στην πώληση – κατανάλωση είναι που έχουμε πραγματοποίηση της υπεραξίας. Μετατροπή αυτής σε χρήμα για λογαριασμό του εργοδότη. Γιατί αποτελεί κομβικό σημείο επομένως η κατανάλωση; Μα γιατί χωρίς αυτήν δε θα είχαμε πραγματοποίση της υπεραξίας. Μπορώ κάλλιστα ως εργοδότης να σε έχω εκμεταλλευθεί σφόδρα ως εργαζόμενο στην παραγωγική διαδικασία, αν όμως δεν μπορέσω να πωλήσω την παραγωγή δεν έχω κέρδος ή αλλιώς μετατροπή της κλεμένης υπεραξίας σε χρήμα. Η τάση του καπιταλισμού για ολοένα και μεγαλύτερη υποτίμηση της εργασίας δημιουργεί αυτό ακριβώς το πρόβλημα. Το ότι αυτό που μπορεί να παραχθεί είναι περισσότερο από αυτό που μπορεί να καταναλωθεί. Αναμφίβολα ο όγκος της κατανάλωσης και ο όγκος της παραγωγής δεν είναι δυνατό να συμπίπτουν. Όταν ο πρώτος (κατανάλωση) ξεπερνά το δεύτερο (παραγωγή ) δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα. Θα βρεθούν κάποιοι για λόγους κέρδους να σπεύσουν να καλύψουν το κενό. Το ζήτημα όμως είναι τι συμβαίνει όταν ο όγκος της παραγωγής ξεπερνά τον όγκο της κατανάλωσης. Και από το 90 και εντεύθεν με την συνεχή υποτίμηση της εργασίας να αποτελεί βασικό ζητούμενο της ημερήσιας ατζέντας των αφεντικών, και την τεχνολογία ( η οποία συνέβαλε τα μέγιστα στην εκτίναξη της παραγωγικότητας της εργασίας ) να αποτελεί την απάντηση του κεφαλαίου στις πλέον ζόρικες εργατικές διεκδικήσεις, ο όγκος της παραγωγής υπερβαίνει κατα πολύ πλέον αυτόν της κατανάλωσης. Κανονικά το σύστημα θα έπρεπε να είχε ρετάρει πολύ νωρίτερα, υπήρχε όμως ένας κρυφός άσσος στο μανίκι: τα δάνεια.

Πάρε κόσμε πάρε

Η λογική πίσω από αυτήν την κίνηση υπήρξε εξαιρετικά απλοϊκή και συνάμα λίαν αποδοτική για το σύστημα. Αν με το μισθό σου δεν μπορείς να φθάσεις εκεί που επιθυμείς ( ή καλύτερα εκεί που νομίζεις ότι επιθυμείς ) τότε δανείσου και ως δια μαγείας θα φτάσεις. Δανείσου, κατανάλωσε (shopping therapy) απόλαυσε ( i shop therefore i exist) και πληρώνεις αργότερα. Η πίστωση δηλαδή υπήρξε το απαραίτητο όργανο με το οποίο το σύστημα μπόρεσε να ξεπεράσει κερδίζοντας χρόνο, την αντινομία που υφίσταται στο καπιταλιστικό σύστημα ανάμεσα στο στάδιο της παραγωγής  και στο στάδιο της κατανάλωσης. Και δεν είναι η πρώτη φορά που συμβαίνει αυτό.  Πρώτη περίπτωση εφαρμογής αυτής της πρακτικής των δανείων είναι η περίπτωση της Αμερικανικής κοινωνίας τη δεκαετία του 1920 που ονομάστηκε ως τα roaring 20s απόρροια των εκπληκτικών ρυθμών ανάπτυξης της οικονομίας η οποία τερμάτισε με το μεγάλο κραχ του 29 ακριβώς για τους ίδιους λόγους που συμβαίνει και σήμερα. Ο Jeremy Rifkin γράφει χαρακτηριστικά : «Λίγο προ της κρίσης το 60% των αυτοκινήτων, των επίπλων, των ραδιοφώνων κ.ο.κ. αγοραζόταν με δόσεις (δανεισμός)». Το εισόδημα όμως των εργαζομένων αυξανόταν δυσανάλογα λιγότερο από την παραγωγικότητα την ίδια στιγμή που οι μεγαλομέτοχοι των επιχειρήσεων αποθησαύριζαν τα κέρδη τους. Προφανώς άπαντες και πρωτίστως οι επιχειρήσεις πίστευαν ότι θα μπορούσαν εσαή να αυξάνουν τα κέρδη τους μειώνοντας την αγοραστική δύναμη των εργαζομένων τους οποίους εκτός εργασίας τους δάνειζαν προκειμένου ως καταναλωτές να απορροφούν τα προϊόντα της δικής τους υπερπαραγωγής. Μέχρι που έγινε το αυτονόητο. Σωρεία αδιάθετων προϊόντων, κατακόρυφη πτώση πωλήσεων, δραματική συρρίκνωση εταιρικών κερδών, αύξηση των επισφαλών δανείων για τις τράπεζες, ανάκληση των calling loans (αγορά μετοχών με μικρή προκαταβολή επί της συνολικής αξίας  και το υπόλοιπο με δανεισμό ) και επακόλουθη πτώση του χρηματιστηρίου. Βλέπεται δε γίνεται να αναβάλλεται επ’ άπειρον η σχάση ανάμεσα στον ολοένα και αυξανόμενο όγκο παραγωγής απόρροια της αυξανόμενης παραγωγικότητας και στο συνεχώς μειούμενο κόστος εργασίας από την άλλη, με όσα δάνεια και εάν επιχειρήσεις να το μπαζώσεις. Ακριβώς αυτό συμβαίνει (με κάποιες διαφοροποιήσεις βέβαια ) και σήμερα. Με τη διαφοροποίηση βέβαια ότι τη σήμερον το κεφάλαιο όντας απέναντι στους εργατικούς αγώνες για μεγαλύτερες απολαβές έχει αναπτύξει και εξελίξει κάποιες τακτικές με τις ακόλουθες τέσσερις να αποτελούν τις σημαντικότερες:

1.Outsourcing. Πρόκειται για την περίπτωση εκείνη όπου το βιομηχανικό κεφάλαιο φεύγει από τη χώρα που βρίσκεται π.χ. Ιταλία και εγκαθίσταται σε μία χώρα φτηνού εργατικού δυναμικού (π.χ. Κίνα ). Κλασσική περίπτωση απόπειρας των αφεντικών να υπερκεράσουν την αντινομία της καπιταλιστικής παραγωγής. Θα εκμεταλλευτώ τον Κινέζο εργάτη του 1$ αλλά δε θα επιδιώξω φυσικά να πουλήσω το παραχθέν εμπόρευμα στον ίδιο ( αφού δε θα μπορεί να το πληρώσει) αλλά στον Ευρωπαίο π.χ. υπάλληλο το πολύ μεγαλύτερο εισόδημα του οποίου μου εξασφαλίζει την πραγματοποίηση τεράστιας υπεραξίας. Πανέξυπνη τακτική με ένα όμως μακροπρόθεσμο αποτέλεσμα το οποίο θα αναφερθεί παρακάτω.

2.Spatial fix (εκμηχάνιση και αυτοματοποίηση της παραγωγής). Κλασσικό παράδειγμα αυτής της τακτικής υπήρξε ο κλάδος της αυτοκινητοβιομηχανίας. Από την επόχη των εργοστασίων του Ford και των χιλιάδων απασχολούμενων εργατών στη γραμμή παραγωγής, στην πλήρως αυτοματοποιημένη – ρομποτοποιημένη γραμμή παραγωγής της Toyota.

3. Μεταπήδηση σε άλλον κλάδο παραγωγής. Αφήνω π.χ. τα ναυπηγία λόγω ισχυρού συνδικαλιστικού κινήματος και μεταπηδώ στον κλάδο π.χ. των ταχυμεταφορών ο οποίος λόγω του ότι τώρα αναπτύσσεται έχει παντελή απουσιά συνδικαλιστικής δράσης.

4. Η φυγή στη χρηματοπιστωτική σφαίρα. Δεν επενδύω και επιλέγω να γίνω πλασματικό κεφάλαιο (μετοχές, ομόλογα, χρεόγραφα κ.ο.κ.)

Όλες αυτές οι τακτικές όμως, έχουν να κάνουν με τη σημερινή κατάσταση. Η δύση εδώ και χρόνια σαπίζει, και ο μόνος λόγος που "η αγορά κινιόταν" τις τελευταίες δεκαετίες, "καλύπτωντας" την παρακμή, ήταν ο τραπεζικός δανεισμός, που υποκαθιστούσε τη φυγή του κεφαλαίου προς Ασία και άλλους παρόμοιους προορισμούς ( λέγε με outsourcing με το μακροπρόθεσμο αποτέλεσμα που προαναφέρθηκε ) με συνθήκες - κάτεργα για τους εργάτες, που ήταν άρα πιο "ανταγωνιστικοί". Τα δάνεια που σωρεύτηκαν δε μπορούν να αποπληρωθούν όμως, άρα οι τράπεζες είναι χρεωκοπημένες, άρα "πρέπει" τα κράτη να τις σώσουν, και το κάνουν, τυπώνοντας χρήμα με τη σέσουλα και δίνοντας το όλο σε αυτές ("πακέτα σωτηρίας"). Επί της ουσίας ο τρόπος με τον οποίον καλύπταμε το κενό ανάμεσα στην παραγωγή και την κατανάλωση ( ο δανεισμός ) έφτασε στα ορία του. Είπαμε το κενό παραγωγής κατανάλωσης δε γίνεται εσαή να μπαζώνεται με δάνεια. Προκειμένου όμως να γίνει περισσότερο κατανοητό το πώς η αδυναμία της πραγματικής οικονομίας να αποπληρώσει τα χορηγηθέντα δάνεια πλήγωσε ανεπανόρθωτα τον τραπεζικό κλάδο και τι αυτό συνεπάγεται για το χρηματοπιστωτικό κλάδο, πρέπει να αναλύσουμε το μηχανισμό δημιουργίας χρήματος, ξεκινώντας από αυτό που αποτελεί ένα από τα πλέον εμφανή συμπτώματα ( προσοχή σύμπτωμα και επ’ ουδενί αιτία της κρίσης ), το δημόσιο χρέος. 

           

Γιατί υπάρχει δημόσιο χρέος ;

Για τον πολύ απλό λόγο ότι το δημόσιο δε μπορεί να τυπώσει χρήμα. Ότι χρήμα χρειάζεται το Ελληνικό εν προκειμένω δημόσιο το δανείζεται εντόκως ως επί το πλείστον από ιδιωτικά κερδοσκοπικά ιδρύματα που λέγονται τράπεζες διαμέσου της έκδοσης ομολόγων και εντόκων γραμματίων. Αυτό βέβαια με τη σειρά του συνεπάγεται την καταβολή τόκων. Χαρακτηριστικό ότι μόνο για το 2009 το δημόσιο έπρεπε να πληρώσει 12,5 δις € για τόκους ομολόγων, όταν το σύνολο των δαπανών για συντάξεις ανέρχεται στο ποσό των 6,5 δις €. Είναι οι τοκοχρεολυτικές δαπάνες (κεφάλαιο + τόκοι) που πρέπει να καταβάλει ετησίως το δημόσιο για την αποπληρωμή των ομολόγων που επιδρούν αυξητικά τόσο στο δημοσιονομικό έλλειμμα, όσο και στο δημόσιο χρέος (το οποίο είναι το άθροισμα των δημοσιονομικών ελλειμμάτων κάθε έτους). Δηλαδή έστω ότι το Ελληνικό δημόσιο εκτιμά το σύνολο των δαπανών του περί τα 60 δις € ( Μισθοδοσία υπαλλήλων, συντάξεις, δαπάνες λειτουργίας του ΕΣΥ, στρατιωτικές προμήθειες κ.ο.κ.). Αυτό το ποσό θα πρέπει να το δανειστεί εντόκως ως επί το πλείστον από τις τράπεζες. Αυτό σημαίνει ότι ακόμη και εάν οι δαπάνες για το επόμενο έτος παραμείνουν οι ίδιες, ακόμη και εάν τα φορολογικά έσοδα ανέλθουν στο ποσό των 60 δις € ο προϋπολογισμός θα είναι ελλειμματικός λόγω των τοκοχρεολυσίων που θα καταβάλλονται για τα ομόλογα των προηγουμένων ετών.        

Οι τράπεζες με τι χρήμα αγοράζουν αυτά τα ομόλογα;

Όταν αγοράζουν τα ομόλογα του δημοσίου οι τράπεζες δε δίνουν χρήμα από το υφιστάμενο (αν ήταν έτσι δε θα δημιουργούταν νέο χρήμα) αλλά δημιουργούν το χρήμα για λογαριασμό του δημοσίου με μία απλή διπλογραφική εγγραφή. Αξίζει δε να προσεχθεί ότι οι τράπεζες δημιουργουν χρήμα και πληρώνουν μόνο το κεφάλαιο  και όχι τους τόκους που συνεπάγεται το ομόλογο κάτι που έχει εξαιρετική σημασία όπως θα δούμε παρακάτω. Χρεώνουν ως στοιχείο του ενεργητικού τους (καθότι απαίτηση να πληρωθούν εντόκως άρα στοιχείο περιουσιακό) τα ομόλογα και πιστώνουν ως στοιχείο του παθητικού καθότι υποχρέωση να δώσουν τα χρήματα όποτε ζητηθούν το λογαριασμό κατάθεσης του δημοσίου. Το χρήμα αυτό δεν υπάρχει παρά μόνο στους  Η/Υ και αποτελεί υπόσχεση χρήματος και όχι χρήμα σε φυσική μορφή.  Η εικόνα του τραπεζικού ισολογισμού θα έχει ως ακολούθως :

                                                                                 Ενεργητικό          Παθητικό

Ομόλογα    …

Λογαριασμός Κατάθεσης υπέρ Δημοσίου

Γιατί το αποκαλούμε δημόσιο χρέος;

Γιατί την εξόφληση των ομολόγων που κατέχουν οι τράπεζες με τα οποία το δημόσιο δημιούργησε εντόκως το χρήμα που θα μπορούσε το ίδιο εκδώσει άτοκα την επιρρίπτουν διαμέσου της φορολογίας στα υποζύγια, δηλαδή σε όλους εμάς. Και αυτό είναι το πλέον τραγικό. Ότι καθείς από εμάς καλείται να πληρώσει και εν’ τέλη ως κοινωνικό σύνολο να αποπληρώσει  με πραγματικό χρήμα (φόρους) αυτό που οι τράπεζες αγόρασαν με μία απλή λογιστική εγγραφή.  

Πόσο είναι το δημόσιο χρέος όλων των χωρών συνολικά παγκοσμίως.  

Αποτιμούμενο σε $ το δημόσιο χρέος όλων των χωρών είναι περίπου 43 τρις $. Προσοχή όμως. Τα $ σε φυσική μορφή παγκοσμίως είναι 8 τρις. Τα υπόλοιπα 35 υπάρχουν μόνο λογιστικά και εάν υφίστανται ως τέτοια είναι για να στηρίξουν τον τραπεζικό κλάδο. Η δε μελλοντική αποπληρωμή αυτών επαφίεται στα φορολογικά υποζύγια.

Πρέπει να υπάρχει δημόσιο χρέος με το υφιστάμενο σύστημα;

Φυσικά γιατί χωρίς δημόσιο χρέος δε μπορεί να υπάρξει χρήμα. Επιπροσθέτως το δημόσιο χρέος αποτελεί απαραίτητο στοιχείο για την αύξηση του ενεργητικού (περιουσία) του τραπεζικού κλάδου μαζί με τα δάνεια.

Αυτό το χρήμα αρκεί η απαιτείται περισσότερο;

Όχι το χρήμα που δημιουργείται διαμέσου του δημοσίου χρέους δεν επαρκεί και απαιτείται πρόσθετο.

Πως δημιουργείται πρόσθετο χρήμα ;

Από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα η οποία αποτελεί ένα ιδιωτικό κλειστό κλαμπ ευρωπαίων τραπεζιτών.

Πως δημιουργείται αυτό ;

Με την αγορά ομολόγων (δημόσιο χρέος) με χρήμα που τυπώνει η ίδια. Δηλαδή η Ε.Κ.Τ. θα τυπώσει χρήμα και θα αγοράσει μία ορισμένη ποσότητα ομολόγων του Ελληνικού δημοσίου από τις τράπεζες και θα καταθέσει στο λογαριασμό αυτών των τραπεζών το χρήμα που η ίδια τύπωσε. Ο ισολογισμός της Ε.Κ.Τ. θα έχει τότε την ακόλουθη εικόνα. 

      Ενεργητικό                                     Παθητικό

Ομόλογα Ελληνικού Δημοσίου

Καταθετικός λογαριασμός Τραπέζης που πούλησε τα ομόλογα

Ως περιουσία της Ε.Κ.Τ. εμφανίζεται τώρα η αξίωση της να πληρωθεί από το Ελληνικό δημόσιο για τα ομόλογα που αγόρασε αυτή από τις τράπεζες προκειμένου να τις προμηθεύσει με χρήμα που τύπωσε η ίδια. Αυτό βέβαια σημαίνει ότι κάθε € που υφίσταται σε φυσική μορφή (χαρτονόμισμα, κέρμα) έχει δημιουργηθεί μέσω του δημοσίου χρέους και αποτελεί περιουσία της Ε.Κ.Τ.

Από εκεί και πέρα τυχών αναγκαιότητα για νέο χρήμα πως καλύπτεται;

Αυτό γίνεται διαμέσου του τραπεζικού πολλαπλασιαστή. Όπως είδαμε προηγουμένως  όταν η Ε.Κ.Τ. αγοράζει τα ομόλογα από τις τράπεζες καταθέτει σε αυτές τα χρήματα που τύπωσε η ίδια. Αυτό αυξάνει το χρήμα σε φυσική μορφή που διαθέτουν για λογαριασμό τους οι τράπεζες στα θησαυροφυλάκια τους. Ο τραπεζικός πολλαπλασιαστής (έστω 10%) ορίζει ότι για κάθε 1 € που διαθέτει η τράπεζα σε φυσική μορφή μπορεί να δημιουργήσει 9 €  λογιστικά διαμέσου των δανείων και των επενδύσεων. Αν μία τράπεζα π.χ. διαθέτει 1.000.000 € σε φυσική μορφή μπορεί να δημιουργήσει επιπλέον μέχρι 9.000.000 € από τα δάνεια της. Όταν λοιπόν η Ε.Κ.Τ. αγοράσει επιπλέον ομόλογα αξίας 1.000.000 € από τη συγκεκριμένη τράπεζα θα αυξήσει το χρήμα σε φυσική μορφή που διαθέτει από το 1.000.000€ στα 2.000.000 € και επομένως τη δυνατότητα δημιουργίας λογιστικού χρήματος από τα 9.000.000€ στα 18.000.000 €. Πόσο χρήμα λοιπόν μπορεί να υπάρξει σε μία οικονομία. Τόσο όσο μπορούμε να δανειστούμε. Όταν η τράπεζα χορηγεί ένα δάνειο στην πλειοψηφία των περιπτώσεων δημιουργεί το χρήμα και δε δίνει από αυτά των καταθετών της.  Άρα για να υπάρξει χρήμα προαπαιτούμενο τόσο η χρέωση του δημοσίου όσο και των ιδιωτών ( φυσικά και νομικά πρόσωπα ).

Πως λειτουργεί ο τραπεζικός πολλαπλασιαστής μέσω παραδείγματος

1.Έστω ότι ιδρύουμε μία τράπεζα σε ένα μικρό χωρίο. Βάζουμε έστω κεφάλαιο 100€ με το οποίο κεφάλαιο αγοράζουμε το κατάστημα όπου θα λειτουργήσουμε. Σε αυτήν την περίπτωση ο ισολογισμός μας θα δείχνει ως ακολούθως.

                                                        Ενεργητικό              Παθητικό

Κτίριο τραπέζης 100€

Κεφάλαια μετόχων 100€

                 Σύνολο Ε 100€       Σύνολο Π 100€

Για την τράπεζα το κτήριο που αγοράστηκε προκειμένου να λειτουργήσει αποτελεί στοιχείο της περιουσίας της ενώ τα λεφτά που βάλανε οι μέτοχοι στοιχείο του παθητικού της, καθότι υποχρέωση της τράπεζας να τα επιστρέψει όταν και εφόσον το ζητήσει ο κάθε μέτοχος.

2. Δεχόμαστε την πρώτη κατάθεση από κάτοικο του χωριού ύψους 1.000€. Η εικόνα του ισολογισμού μας είναι η ακόλουθη.

                                                 Ενεργητικό                       Παθητικό

Ταμείο 1000€	Λογαριασμός Κατάθεσης κατοίκου Α 1000€
Κτίριο τραπέζης……. 100€	Κεφάλαια μετόχων 100€

                                               Σύνολο Ε 1100€              Σύνολο Π 1100€

Τα λεφτά που μας έφερε μπαίνουν στο ταμείο μας άρα στοιχείο του ενεργητικού μας ταυτόχρονα όμως ως τράπεζα αναλαμβάνουμε την υποχρέωση όταν και όποτε μας ζητήσει να του τα δώσουμε πίσω. Για αυτό και ο λογαριασμός της κατάθεσης που του ανοίξαμε αποτελεί υποχρέωση μας, άρα στοιχείο του παθητικού.

3. Εφόσον ο τραπεζικός πολλαπλασιαστής είναι 10% αυτό σημαίνει ότι υποχρεούμαστε να κρατήσουμε το 10% των 1000€ ως χρήμα στο ταμείο για τις ημερήσιες συναλλαγές και να δανείσουμε το υπόλοιπο 90%. Έστω ότι εγκρίνεται η χορήγηση δανείου 900€ σε εργολάβο που θα κατασκευάσει δρόμο και θέλει με αυτά τα χρήματα να πληρώσει τους εργάτες. Τα βήματα έχουν ως ακολούθως

Έγκριση δανείου και άνοιγμα λογαριασμού υπέρ εργολάβου

                                                 Ενεργητικό                        Παθητικό

Δάνειο Εργολάβου Α 900€	Λογαριασμός Κατάθεσης Υπέρ εργολάβου Α 900€
Ταμείο 1000€	Κατάθεση κατοίκου Α 1000€
Κτίριο 100€	Κεφάλαια μετόχων 100€

Σύνολο Ε 2000€              Σύνολο Π 2000€

Ο εργολάβος ολοκληρώνει το έργο και σηκώνει τα χρήματα για να πληρώσει

                                     Ενεργητικό                        Παθητικό

Δάνειο Εργολάβου Α 900€	Λογαριασμός Κατάθεσης Υπέρ εργολάβου Α (900€-900€) = 0€
Ταμείο (1000€ – 900€) =100€	Κατάθεση κατοίκου Α 1000€
Κτίριο 100€	Κεφάλαια μετόχων 100€

Σύνολο Ε 1100€              Σύνολο Π 1100€

Οι εργάτες πληρώνονται και έρχονται και καταθέτουν τα λεφτά (900€) στην τράπεζα

                                                   Ενεργητικό                     Παθητικό

Δάνειο Εργολάβου Α 900€	Καταθέσεις εργατών Εργολάβου Α 900€
Ταμείο 1000€	Κατάθεση κατοίκου Α 1000€
Κτίριο 100€	Κεφάλαια μετόχων 100€

 Σύνολο Ε 2000€              Σύνολο Π 2000€

Έστω τώρα ότι δεχόμαστε αίτηση χορήγησης δανείου σε δεύτερο εργολάβο ο οποίος θέλει να προχωρήσει στην ανέγερση εργοστασίου και ζητά τα χρήματα προκειμένου να πληρώσει τους δικούς του εργάτες. Βάσει του τραπεζικού πολλαπλασιαστή εφόσον χορήγησα πριν δάνειο 900€ (και άρα δημιούργησα πρόσθετο χρήμα στο χωρίο ύψους 900€) υποχρεούμαι να διατηρήσω το 10% των 900€ ως φυσικό χρήμα και να χορηγήσω δάνειο μέχρι (900€-90€) 810€. Έστω ότι αυτό το ποσό ζητά ο εργολάβος Β. Έχουμε επομένως ως πρώτο στάδιο την έγκριση του δανείου, αμέσως μετά την άρση των χρημάτων από τον εργολάβο Β, και τέλος την πληρωμή των εργατών και την κατάθεση των χρημάτων των εργατών του εργολάβου Β στην τράπεζα μας. Με το πέρας όλων των ανωτέρω βημάτων ο ισολογισμός μας θα έχει την ακόλουθη εικόνα :

                                                  Ενεργητικό                     Παθητικό

Δάνειο Εργολάβου Β 810€	Καταθέσεις εργατών Εργολάβου Β 810€
Δάνειο Εργολάβου Α 900€	Καταθέσεις εργατών Εργολάβου Α 900€
Ταμείο 1000€	Κατάθεση κατοίκου Α 1000€
Κτίριο 100€	Κεφάλαια μετόχων 100€

                                                Σύνολο Ε 2810€              Σύνολο Π 2810€

Η τράπεζα διαθέτει στο ταμείο της 1000€. Όμως αν κάποιος ρωτούσε τους κατοίκους του χωριού πόσο χρήμα υπάρχει συνολικά στο χωριό τους αυτοί θα του έδειχναν έκαστος τα βιβλιάρια καταθέσεων και θα του έλεγαν ότι το χωρίο διαθέτει συνολικό χρήμα 2710€ ( Κατάθεση κατοίκου Α + Καταθέσεις εργατών εργολάβου Α + Καταθέσεις εργατών εργολάβου Β).  

Τι αξίζει να προσεχθεί:

-Ότι το χωριό δημιούργησε τόσο χρήμα όσο μπορούσε να δανειστεί.

-Ότι τα δάνεια από κοινού με τις επενδύσεις αποτελούν το βασικό εργαλείο επέκτασης του ισολογισμού  της τράπεζας.

-Ότι με τραπεζικό πολλαπλασιαστή 10% (που σημαίνει ότι το χρήμα σε φυσική μορφή που διαθέτει η τράπεζα στο ταμείο δε θα μπορεί να είναι λιγότερο από το 10% του συνόλου των καταθέσεων που δημιουργεί μέσα από τα δάνεια και τις επενδύσεις) η τράπεζα για 1.000€ μετρητά μπορεί να συνεχίσει τα δάνεια και τις επενδύσεις μέχρι οι καταθέσεις να φθάσουν τις 10.000€.

-Ότι με μόλις 100€ κεφάλαιο από τους μετόχους δημιουργήθηκε ένα ενεργητικό ύψους 2.810€. Αν διαιρέσουμε τα λεφτά των μετόχων 100€ με το σύνολο του ενεργητικού 2.810€ και πολλαπλασιάσουμε επί εκατό μας δίνει 3,56%. Αυτό λέγεται μόχλευση και σημαίνει ότι απαιτήθηκαν μόλις 3,56€ από τους μετόχους για να φτιαχτεί ένα ενεργητικό (περιουσία) 100€. Η μόχλευση τρελαίνει τις τράπεζες διότι μετατρέπει τα κέρδη σε super κέρδη για τους μετόχους. Όμως έχει και ένα αρνητικό. Αρκεί μία μικρή διαταραχή στο ενεργητικό (μία μικρή μείωση) προκειμένου να οδηγήσει την τράπεζα σε πτώχευση. Οι τράπεζες με  τον τραπεζικό πολλαπλασιαστή διαμέσου των δανείων και των επενδύσεων αυξάνουν το ενεργητικό τους πετυχαίνουν μεγάλη μόχλευση και δημιουργούν και ισόποσες υποσχέσεις χρήματος (καταθέσεις). Το σύστημα προϋποθέτει επομένως το βιώσιμο ενεργητικό των τραπεζών. Αυτό έχει τεράστια σημασία και θα φανεί γιατί παρακάτω. Και προκειμένου να γίνουμε πιο πειστικοί για τα όσα βιώνουμε σήμερα ας υποθέσουμε ότι η τράπεζα επενδύει (χωρίς να κουνήσει ευρώ)  3.000€ σε ομόλογα του δημοσίου. Ο ισολογισμός θα έχει τότε την ακόλουθη εικόνα:

                                                    Ενεργητικό                    Παθητικό

Ομόλογα (Δημόσιο χρέος) 3000€	Κατάθεση υπέρ Δημοσίου 3000€
Δάνειο Εργολάβου Β 810€	Καταθέσεις εργατών Εργολάβου Β 810€
Δάνειο Εργολάβου Α 900€	Καταθέσεις εργατών Εργολάβου Α 900€
Ταμείο 1000€	Κατάθεση κατοίκου Α 1000€
Κτίριο 100€	Κεφάλαια μετόχων 100€

                                               Σύνολο Ε 5810€              Σύνολο Π 5810€

Εν’ τέλη πόσο χρήμα υπάρχει πραγματικά.

Το χρήμα σε φυσική μορφή (χαρτονομίσματα, κέρματα) είναι λιγότερο από το 5% της συνολικής ποσότητας χρήματος που υφίσταται σε μία οικονομία. Το υπόλοιπο υπάρχει μόνο στους υπολογιστές και αποτελεί υπόσχεση χρήματος. Είναι αυτό το χρήμα όμως που κυκλοφορώντας από χέρι σε χέρι συντηρεί την εσφαλμένη εντύπωση που έχουμε όλοι μας για το χρήμα. Όταν κάποιος κάνει κατάθεση 100 έστω € στην x τράπεζα και βλέπει το υπόλοιπο στο ταμιευτήριο του από 1.000 έστω € να ανεβαίνει στα 1.100 € διαμορφώνει την εσφαλμένη αντίληψη ότι το 100ευρώ του παραμένει στον τραπεζικό γκισέ αναμένοντας ενδεχόμενη ανάληψη του. Το ίδιο όμως 100ευρω αμέσως μετά μπορεί να γίνει ανάληψη  από κάποιον τρίτο (έστω δημόσιο υπάλληλο ο οποίος με την κίνηση του αυτή μετατρέπει σε φυσικό χρήμα κατά 100 € την υπόσχεση χρήματος που έλαβε το δημόσιο για τα ομόλογα που εξέδωσε )  θα σπεύσει ίσως σε μία άλλη τράπεζα ψ  να πληρώσει τη δόση του δανείου του την δε αμέσως επόμενη στιγμή  η τράπεζα ψ χορηγεί προσωπικό δάνειο 100 €  σε κάποιον άλλον ο οποίος σπεύδει να καλύψει τις όποιες καταναλωτικές του ανάγκες. Έτσι το ίδιο 100ευρω με την κίνηση του από χέρι σε χέρι συντηρεί την εσφαλμένη εντύπωση μας ότι όταν μιλάμε για χρήμα εννοούμε το χρήμα σε φυσική μορφή και μόνο. Επιπροσθέτως αξίζει να προσεχθεί ότι το ίδιο 100ευρω που προέκυψε μέσα από δημόσιο χρέος (έντοκη επιβάρρυνση) το δάνεισε εκ’ νέου η τράπεζα σε κάποιον ιδιώτη τρίτο.

Μπορεί το ίδιο χαρτονόμισμα να κουβαλάει παραπάνω από μία επιτοκιακές επιβαρύνσεις ;

Φυσικά και μπορεί. Και δύο και τρεις και τέσσερις και όσες αντέχει το σύστημα. Απλά το αποτέλεσμα είναι ένα υφιστάμενο και  αιωνίως διογκωμένο χρέος. Όταν η τράπεζα της Ελλάδος μας γνωστοποιεί το ύψος των καταθέσεων των κατοίκων της χώρας που ανέρχεται για την ώρα στα 285 δις. € μονολογείς και λες όντας αφελής: Πω πω που βρέθηκε όλο αυτό το χρήμα. Δε βρέθηκε. Δημιουργήθηκε. Μα από πού;  Από τα τραπεζικά δάνεια. Δεν έχει παρά να κοιτάξει κανείς το ιδιωτικό χρέος (φυσικών και νομικών προσώπων) που για την ώρα υπερβαίνει τα 330 δις €. 

Εν’ τέλη τι θα πει υπόσχεση χρήματος;

Όταν έχουμε λεφτά σε τραπεζική θυρίδα πληρώνουμε ενοίκιο, ενώ όταν κάνουμε κατάθεση η τράπεζα μας δίνει επιτόκιο. Γιατί αυτό; Διότι στη μία περίπτωση της θυρίδας έχουμε πραγματικό χρήμα ενώ στην περίπτωση της κατάθεσης έχουμε υπόσχεση χρήματος. Όπως είδαμε καταθέτοντας λεφτά στο λογαριασμό μας τα χρήματα δε μένουν εκεί περιμένοντας τις όποιες μας κινήσεις. Εμείς μπορεί στην αφέλεια μας να λέμε έχω χρήματα στην τράπεζα, αλλά τα χρήματα που καταθέσαμε έχουν ήδη φύγει προκειμένου να εξυπηρετήσουν άλλους καταθέτες συντηρώντας την εσφαλμένη αντίληψη για την οποίαν κάναμε λόγο παραπάνω. Υπόσχεση χρήματος από τη μεριά της τράπεζας σημαίνει ότι εάν όλα πάνε καλά όσον αφορά το ενεργητικό της, (περιουσία) το οποίο απαρτίζεται ως επί το πλείστον από δάνεια και επενδύσεις θα είναι σε θέση να ανταποκριθεί στην υπόσχεση χρήματος και να σου δώσει πραγματικό χρήμα όταν και όποτε το ζητήσει ο έκαστος καταθέτης. Αν όμως σωρεία δανείων αποδειχθούν ανείσπρακτα, ή επενδύσεις σε ομόλογα, μετοχές, επενδυτικά στεγαστικών κ.ο.κ. πάνε άπατες αυτό σημαίνει ότι η τράπεζα θα βρεθεί στη δυσάρεστη θέση να δει το ενεργητικό της (περιουσία) να μειώνεται κατά κάποια δις και να μην μπορεί να ανταποκριθεί στις υποσχέσεις χρήματος που δημιούργησε.   

Πως αποφεύγεται η κατάρρευση αυτού του συστήματος και που στηρίζεται η λειτουργία του τραπεζικού πολλαπλασιαστή;

Από το γεγονός ότι δεν σπεύδουν ποτέ όλοι οι καταθέτες μαζί να πάρουν τα χρήματα τους. Γιατί τότε θα αποκαλυπτόταν ότι τα χρήματα αυτά δεν υπάρχουν. Και το τραπεζικό σύστημα θα κατέρρεε σαν χάρτινος πύργος. Αυτό είναι και το διακύβευμα σήμερα. Αυτό το φαιδρό τραπεζικό σύστημα που μας έχει καταστήσει όλους σκλάβους και αιμοδότες (είτε μέσω του προσωπικού χρέους, είτε μέσω των φόρων) της τραπεζικής κερδοφορίας είναι που προσπαθούν με κάθε κοινωνικό κόστος αχυράνθρωποι της τραπεζικής ελίτ που λέγονται «εκλεγμένες» κυβερνήσεις να περισώσουν.

Άρα εν’ τέλη για να υπάρξει χρήμα απαιτείται χρέος ( δημόσιο, ιδιωτικό );

Φυσικά γιατί χρέος = χρήμα και χρήμα = χρέος.

Ποιες οι συνέπειες από αυτόν τον τρόπο δημιουργίας χρήματος;

1.Το χρήμα που δημιουργείται είναι a priori λιγότερο από το χρήμα που οφείλεται( θυμηθείτε την περίπτωση των ομολόγων).  Όταν η τράπεζα χορηγεί επί παραδείγματι ένα στεγαστικό δάνειο 120.000 € εκείνη τη στιγμή δημιουργεί πρόσθετο χρήμα στην οικονομία. Ο δανειολήπτης όμως με την πάροδο έστω 25ετίας δε θα επιστρέψει 120.000 € στην τράπεζα, αλλά τουλάχιστον 220.000 € με τους τόκους. Άρα για χρήμα 120.000 € αναλογεί χρέος 220.000 €. Καλό ε; Ακόμα καλύτερο το γεγονός ότι η τράπεζα δημιουργεί μόνο το κεφάλαιο και όχι τους τόκους. Και που είναι τα λεφτά για να πληρωθούν οι τόκοι ; Πουθενά, απλά δεν υπάρχουν.  Αυτή η ανισότητα (Κεφάλαιο < Κεφάλαιο + Τόκοι ) έχει τις ακόλουθες τρεις συνέπειες

α. Για να μπορέσει ο κάθε δανειολήπτης να βρει τα λεφτά για να πληρώσει και τους τόκους θα πρέπει όλο και περισσότεροι να παίρνουν δάνεια. Αυτός είναι και ο απαράβατος όρος σωτηρίας του συστήματος. Η εσαεί πιστωτική επέκταση. Αν κάποτε σταματήσουμε να δανειζόμαστε τότε το διαθέσιμο χρήμα θα αρχίσει να περιορίζεται τα χορηγηθέντα δάνεια θα πάψουν να εξυπηρετούνται οι κατασχέσεις θα πολλαπλασιαστούν και οι αξίες των ακινήτων, της γης και οτιδήποτε δύναται να έχει υποθηκευτεί θα καταρρεύσουν. Το ενεργητικό των τραπεζών θα εξανεμιστεί και μαζί με αυτό η δυνατότητά τους να  ανταποκριθούν στις υποσχέσεις χρήματος που αποτελούν οι καταθέσεις.

β. Από τη στιγμή που η χορήγηση όλο και περισσότερο δανείων αποτελεί απαράβατο όρο σωτηρίας του συστήματος αυτό καθιστά το χρήμα a priori πληθωριστικό. Όταν στην υφιστάμενη ποσότητα χρήματος εισέρχεται και είναι απαράβατος όρος να εισέρχεται όλο και περισσότερο χρήμα διαμέσου των δανείων σε πλήρη αναντιστοιχία με την πραγματική οικονομία το χρήμα χάνει την αξία του. Για να το πούμε διαφορετικά δεν είναι οι τιμές των προϊόντων που ανεβαίνουν, αλλά η αξία του χρήματος που πέφτει.

γ. Η πτώχευση αποτελεί ενδογενές στοιχείο του συστήματος. Από τη στιγμή που η τράπεζα δημιουργεί μόνο το κεφάλαιο και όχι τους τόκους πάντα θα υπάρχει κάποιος δανειολήπτης που δε θα τα καταφέρει και θα χάσει την περιουσία του και το ακόμα χειρότερο στην πλειοψηφία των περιπτώσεων για χρήμα που ποτέ δεν υπήρξε πραγματικά.

Τι συνέβη και ταρακουνήθηκε το σύστημα παγκοσμίως;

Αυτό που συνέβη είναι η κρίση των στεγαστικών δανείων που έπληξε το σύνολο του τραπεζικού κλάδου στις ΗΠΑ αλλά και παγκοσμίως λόγω της διεθνοποίησης του χρηματοπιστωτικού κλάδου.

Τι ακριβώς είναι η κρίση των στεγαστικών δανείων;

Μετά από μία μεγάλη περίοδο 2001 – 2007 συνεχούς ανόδου των τιμών των ακινήτων απόρροια της συνεχούς χορήγησης από τις τράπεζες στεγαστικών δανείων οι τιμές αυτών κατέρρευσαν.

Πώς συνέβη αυτό ;

Όπως έχουμε ήδη τονίσει οι τράπεζες χορηγώντας δάνεια δημιουργούν πρόσθετο χρήμα στην οικονομία. Με τραπεζικό πολλαπλασιαστή στο 10 % είναι σε θέση για κάθε 1 πραγματικό $ που διαθέτουν να δημιουργήσουν 9 $ λογιστικά τα οποία θα υφίστανται μόνο στους υπολογιστές ως υπόσχεση χρήματος. Είναι το γεγονός ότι δε σπεύδουν ποτέ όλοι οι καταθέτες μαζί να αποσύρουν τα κεφάλαια τους  που βοηθά στο να μην αποκαλυφθεί η απάτη και  σώζει το σύστημα από την κατάρρευση. Στις ΗΠΑ προκειμένου να διογκωθεί στο μέγιστο δυνατό η τραπεζική κερδοφορία αναπτύχθηκαν οι ακόλουθες τρεις τακτικές.

1. Τα ασφάλιστρα κινδύνου (CDS). Βάσει αυτής της τακτικής η τράπεζα χορηγώντας ένα δάνειο μπορούσε να το ασφαλίσει. Αυτό της επέτρεπε να διατηρεί το δάνειο στον ισολογισμό της αλλά από την άλλη την απελευθέρωνε από τον τραπεζικό πολλαπλασιαστή. Και αυτό διότι ακόμη και εάν το δάνειο δεν πληρωνόταν από τον δανειολήπτη θα το εξοφλούσε ο ασφαλιστικός φορέας που αναλάμβανε το ρίσκο έναντι περιοδικών καταβολών ασφαλίστρων από την τράπεζα. Αφού επομένως η τράπεζα τα λεφτά της τα θεωρούσε εξασφαλισμένα μπορούσε να δίνει δάνεια εις το διηνεκές. Το αποτέλεσμα ήταν να χορηγηθούν τόσα πολλά στεγαστικά που έφτασε το τραπεζικό σύστημα για κάθε 1 πραγματικό $ να έχει δημιουργήσει 99 $ ως υπόσχεση χρήματος. Από την άλλη οι τιμές των ακινήτων απόρροια αυτής της πιστωτικής φούσκας ανέβαιναν συνεχώς και όσο δημιουργούταν η πεποίθηση ότι θα ανέβουν και άλλο, τόσο έσπεύδαν όλοι (τράπεζες, μεσίτες, χρηματιστές κ.ο.κ.) να καρπωθούν μερίδιο.

2. Η αποτίμηση στην τρέχουσα αξία (mark to market ). Βάσει λογιστικών κανόνων οι τράπεζες μπορούν να αποτιμούν το  ενεργητικό τους στην τρέχουσα αξία. Δηλαδή εάν έδωσα ένα στεγαστικό έστω  100.000 $ και τώρα 2 έτη μετά το υποθηκευμένο σπίτι αξίζει 300.000 $ (είπαμε ότι οι τιμές ανεβαίνουν συνεχώς ) μπορώ να το εμφανίσω στον ισολογισμό  μου 300.000$ με μία ωραία υπεραξία 200.000$  και να εμφανίσω έναν ισολογισμό super. Αρκεί βέβαια οι τιμές να ανεβαίνουν συνεχώς. Αυτό βέβαια έδινε τη δυνατότητα στις τράπεζες να κάνουν τεράστια μόχλευση. Μόχλευση όπως είπαμε είναι πόσο ενεργητικό (περιουσία) δημιουργείς για κάθε ένα $ που βάζεις ως μέτοχος. Η βιομηχανία επί παραδείγματι δουλεύει με μόχλευση 50%. Αυτό σημαίνει ότι για κάθε 1€, 1$ που βάζουν οι μέτοχοι δημιουργούν ενεργητικό 2€, ή 2$. Οι τράπεζες έφτασαν να δουλεύουν με μόχλευση 1%. Δηλαδή για κάθε 1$ που βάζανε οι μέτοχοι δημιουργούσαν περιουσία (ενεργητικό) 100$. Η μόχλευση έχουμε τονίσει ήδη ότι μετατρέπει τα κέρδη σε super κέρδη και ευνόητο ότι οι μέτοχοι τρελαίνονται για μόχλευση. Το πρόβλημα με την μόχλευση (έστω δουλεύεις με μόχλευση 1%)  είναι ότι αρκεί 1% μείωση της αξίας του ενεργητικού για να σου απαξιώσει τα λεφτά των μετόχων και να σε οδηγήσει στην πτώχευση. Και από τι αποτελείται το ενεργητικό των τραπεζών ; Από δάνεια και επενδύσεις. Αέρας κοπανιστός δηλαδή. Αν όλα πάνε καλά έχει καλώς. Αν κάτι όμως στραβώσει………….

3. Τιτλοποίηση (securitization). Πολλές τράπεζες πουλούσαν τα στεγαστικά που είχαν σε τράπεζες επενδύσεων. ( Διαφοροποιούνται από τις συμβατικές  στο ότι δεν έχουν καταθέσεις ). Σε ένα στεγαστικό δάνειο το μόνο που έχει πραγματική αξία είναι η υποθήκη που αντιπροσωπεύει την αξία του ακινήτου. Οι τράπεζες επενδύσεων- αλλά και οι συμβατικές τράπεζες το κάνανε αυτό- τιτλοποιούσαν τα στεγαστικά τους. Τι θα πει τιτλοποιούσαν. Αγόραζες ως τράπεζα επενδύσεων π.χ.  στεγαστικά δάνεια δηλαδή τις υποθήκες, πληρώνοντας στην τράπεζα το δάνειο ή αλλιώς το λογιστικό χρήμα που αυτή δημιούργησε κατά τη χορήγηση (και οι τράπεζες επενδύσεων άλλωστε με λογιστικό χρήμα πληρώνουν και αυτές που δημιουργούν με την έκδοση ομολογιών). Αμέσως μετά έλεγες. Έχω αγοράσει έστω 10.000 υποθήκες οι οποίες αντιπροσωπεύουν συνολική αξία ακινήτων 1.000.000 $. Εκδίδεις ισόποσης αξίας επενδυτικά προϊόντα τα οποία πουλάς σε χρηματοπιστωτικούς οίκους, συνταξιοδοτικά ταμεία κ.ο.κ. Με τα χρήματα των επενδυτών αποπληρώνεις τα δικά σου δάνεια προκειμένου να δανειστείς  εκ’ νέου προκειμένου να αγοράσεις επιπλέον υποθήκες να τιτλοποιήσεις να πουλήσεις επενδυτικά και να κάνεις εκατομμύρια μέσω των προμηθειών. Οι δε επενδυτές θα αποπληρωθούν με τα λεφτά  των δόσεων των δανειοληπτών τα οποία πλέον θα έρχονται σε σένα ως τράπεζα επενδύσεων (μιας και τα αγόρασες τα δάνεια αυτά) και όλοι θα είναι ευχαριστημένοι εφόσον όλοι πληρώνουν και οι τιμές των ακινήτων θα ανεβαίνουν συνεχώς.

Ποιο το υπήρξε το κρίσιμο σημείο ;      

Επειδή ποτέ το κέρδος δεν είναι αρκετό όσο και να έχεις, όταν εξαντλήθηκε η δεξαμενή των φερέγγυων δανειοληπτών ( είχαν δουλεία, εισόδημα κ.ο.κ. ) οι τράπεζες επεκτάθηκαν στους μη φερέγγυους δανειολήπτες ( άνεργους, άστεγους κ.ο.κ.). Άλλωστε αυτό που ψάχνανε ήταν υποθήκες. Και στο κάτω κάτω της γραφής οι τιμές ανεβαίνουν συνεχώς. Και να μην πληρώσει ο άνεργος π.χ. τη δόση του δεν έχουμε παρά να τον πετάξουμε έξω και να δώσουμε το σπίτι σε άλλον.  Το σύστημα υποθήκες ζητούσε.

Πότε και πως ξεκίνησε η πτώση 

Κάποια στιγμή έγινε το αυτονόητο. Όλο και περισσότεροι αδυνατούσαν να πληρώσουν τα δάνεια τους.  Αυτό οδήγησε σε ραγδαία αύξηση των κατασχέσεων η οποία με τη σειρά της οδήγησε στην απότομη πτώση των τιμών των ακινήτων καθότι πλέον τα διαθέσιμα ακίνητα υπερτερούσαν της ζήτησης. Στο αποκορύφωμα της κρίσης ακόμα και αυτοί που ήταν σε θέση να πληρώσουν το δάνειο παρατούσαν το σπίτι και έφευγαν. Γιατί να δουλεύεις για να πληρώσεις ένα δάνειο 200.000 $, όταν το ίδιο σπίτι απέναντι κενό και άδειο αξίζει πλέον μόνο 40.000$.

Και εγένετω παντού σκοτάδι

Τι είπαμε για τις καταθέσεις και τη συντριπτική ποσότητα του χρήματος; Ότι υφίσταται μόνο μέσω των υπολογιστών ως υπόσχεση χρήματος. Υπόσχεση με την έννοια ότι εάν όλα πάνε καλά ως προς το ενεργητικό των τραπεζών θα είναι σε θέση να σου δώσουν πραγματικό χρήμα έναντι της υπόσχεσης (κατάθεσης) όταν και όποτε το ζητήσεις. Και από τι αποτελείται το ενεργητικό των τραπεζών; Ως επί το πλείστον από δάνεια και επενδύσεις. Φανταστείτε τώρα με το σκάσιμο της φούσκας των ακινήτων (κατάρρευση τιμών) τι συνέβη με το ενεργητικό των τραπεζών. Πλήρης κατάρρευση. Δάνεια ανείσπρακτα, υποθηκευμένα ακίνητα απαξιωμένα, επενδύσεις σε προϊόντα στεγαστικών εκμηδενισμένες εφόσον πλέον τα χρήματα των δανειοληπτών που εισέρεαν στο σύστημα ήταν πλέον ελάχιστα. Φανταστείτε να είστε τράπεζα και να βλέπεται το ενεργητικό σας να μειώνεται κατά κάποια δισεκατομμύρια $ την ίδια στιγμή που έχετε δημιουργήσει  ισόποσης αξίας καταθέσεις (υποσχέσεις χρήματος).  Αν δε ο πανικός επεκταθεί τότε είναι πολύ πιθανό το σενάριο της επιδρομής. Επιδρομή ονομάζεται η ταυτόχρονη εμφάνιση πολλών καταθετών στην τράπεζα προκειμένου ως πανικόβλητοι καταθέτες να πάρουν τα λεφτά τους. Μόνο που αν συμβεί αυτό τότε θα αποκαλυφθεί η απατηλή φύση του συστήματος.

Γιατί είναι ζωτικής σημασίας για τον καπιταλισμό η σωτηρία των τραπεζών;

Το τραπεζικό σύστημα στον καπιταλισμό αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο του συστήματος για τους ακόλουθους λόγους

1. Για το λόγο ότι χορηγεί την πίστωση. Και η πίστωση αποτελεί το αίμα στις φλέβες του καπιταλισμού. Όπως έχουμε ήδη τονίσει η συντριπτική πλειοψηφία της συνολικής ποσότητας χρήματος υφίσταται μόνο ως υπόσχεση χρήματος μέσω των ηλεκτρονικών υπολογιστών. Αυτή η ποσότητα αποτελεί το αποτέλεσμα της πίστωσης.  Αν αυτή παγώσει παγώνει και όλο το σύστημα.  Γιατί νομίζετε ότι ενώ η αξία του παγκόσμιου εμπορίου αποτιμάται περί των 100 δις $, η συνολική ποσότητα χρήματος στη χρηματοοικονομική σφαίρα ανέρχεται στ 1 τρις $; Από πού βρέθηκε όλο αυτό το χρήμα; Σωστά καταλάβατε. Δε βρέθηκε, δημιουργήθηκε μέσω της πίστωσης και του τραπεζικού πολλαπλασιαστή. Παρόλη όμως την ανυπαρξία του στη σφαίρα του πραγματικού, παρόλο ότι αποτελεί μόνο λογιστική αξία, είναι ακριβώς αυτή η ποσότητα χρήματος που αποτελεί την πρώτη ύλη μέσω της οποίας οι διεθνείς τοκογλύφοι (φυσικά δεν αναφέρονται ως τέτοιοι αλλά ως επενδυτές) εκμεταλλευόμενοι το μονοπώλιο του χρήματος που οι ίδιοι διαμέσου των αντιπροσώπων τους (τοπικές «κυβερνήσεις») εκμαίευσαν για τους εαυτούς τους περιφέρονται από χώρα σε χώρα προκειμένου να δανείσουν εντόκως. Και φυσικά ένα τέτοιό σύστημα δε μπορεί να αφεθεί ελεύθερο σε συνθήκες κρίσης (καλός ο φιλελευθερισμός αλλά για τους άλλους εμείς σε συνθήκες κρίσης χρειαζόμαστε επειγόντως κρατικό χρήμα – δηλαδή πρόσθετο δημόσιο χρέος -  και μάλιστα άφθονο), καθότι αν αφεθεί ελεύθερο θα καταρρεύσει, δεικνύοντας σε εμάς όλους τους υπηκόους του  που το αιμοδοτούμε, είτε μέσω του προσωπικού μας χρέους, είτε με τους φόρους που πληρώνουμε την απατηλή του φύση. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε που δισεκατομμύρια ανθρώπων που μοχθούν για να παράγουν, χρωστάνε σε κάποιες χιλιάδες τραπεζιτών.

2. Η τραπεζική πίστωση όμως έπαιξε και έναν άλλο ρόλο από αυτόν της σωτηρίας του συστήματος από την κρίση υπερσυσσώρευσης. Αυτόν της αλλοίωσης της ταξικής συνείδησης. Η δυνατότητα δανεισμού διαμέσου της υποθήκευσης μελλοντικών εισοδημάτων, έκανε ένα μεγάλο μέρος του κόσμου να "αποκτήσει" πρόσβαση σε εμπορεύματα ( αυτοκίνητα κ.ο.κ. ), δημιουργώντας τους την ψευδαίσθηση ότι έπαψαν πλέον να είναι εργάτες (τη στιγμή που συνέχιζαν να πουλούν εργασία προκειμένου να συντηρήσουν την ψεύτικη ευδαιμονία τους). Είναι αυτή η απουσία εργατικής τάξης σε επίπεδο συνείδησης που δίνει επιπλέον ώθηση στα αφεντικά (τοπικά και πλανητικά) να επιδιώξουν διαμέσου της δικής τους κρίσης να διαμορφώσουν συνθήκες περαιτέρω εκμετάλλευσης (πάντα βέβαια στο όνομα της εθνικής οικονομίας, της ανταγωνιστικότητας και της παραγωγικότητας).   

Γιατί η τραπεζική αυτή κρίση μετατράπηκε αστραπιαία σε κρίση δημοσίου χρέους;

Η κρίση των στεγαστικών επιβάρυνε δραματικά το δημόσιο χρέος όλων των χωρών και  αυτό συνέβη ως ακολούθως :

1. Ο πανικός που κατέλαβε το τραπεζικό σύστημα και η ανάγκη για ρευστότητα οδήγησαν τα dealing rooms των τραπεζών σε μαζικές ρευστοποιήσεις ομολόγων μακροπρόθεσμης διάρκειας. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την πτώση των τιμών των ομολόγων και την άνοδο των επιτοκίων άρα και των τόκων που το δημόσιο πληρώνει στα τραπεζικά ιδρύματα προκειμένου αυτά να δημιουργήσουν το χρήμα που το ίδιο  χρειάζεται. Από το 2008 και εντεύθεν (2007 έσκασε η φούσκα των ακινήτων) κάθε δημοπρασία ομολόγων γινόταν με όλο και πιο επαχθείς όρους για τα δημόσια όλων των χωρών.

2. Οι τράπεζες προκειμένου να διασώσουν ότι μπορούσαν έκλεισαν τη στρόφιγγα των πιστώσεων. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να μην παράγεται νέο χρήμα και τομείς οικονομίας να καταρρεύσουν (βλέπε στεγαστικό κλάδο στη χώρα μας) συμπαρασύροντας προς τα κάτω τα δημόσια έσοδα.

3. Προκειμένου να διασωθούν οι τράπεζες οι κυβερνήσεις έσπευσαν με πακέτα σωτηρίας εκατοντάδων δισεκατομμυρίων. Μα το δημόσιο όμως είπαμε δεν μπορεί να τυπώσει χρήμα. Τότε που βρέθηκαν αυτά τα δις; Σωστά μαντέψατε. Δε βρέθηκαν απλά  δημιουργήθηκαν για λογαριασμό του δημοσίου από το ίδιο το τραπεζικό σύστημα. Δηλαδή οι ίδιοι που έφεραν την κατάσταση εδώ επέβαλαν την περαιτέρω επιβάρυνση του δημοσίου προκειμένου να διασωθούν οι ίδιοι και με το που γίνει αυτό η εντεταλμένη δημοσιογραφία θα αρχίσει να αναμασά τα περί δημοσιονομικής πειθαρχίας τα οποία όμως θα έχουν να κάνουν με τις δαπάνες του δημοσίου αναφορικά με τους μισθούς, τις συντάξεις, το Εθνικό Σύστημα Υγείας κ.ο.κ. θυμηθείτε την περίπτωση του κυρίου Προβόπουλου ο οποίος μετά την εξασφάλιση πακέτου σωτηρίας των τραπεζών ύψους 68 δις € από το υπερχρεωμένο (στις τράπεζες) Ελληνικό δημόσιο ζήτησε με άρθρο του να καταργηθούν οι εκδρομές των Κ.Α.Π.Η.

Αντί επιλόγου.  

Αυτό που πανικόβλητοι σπεύδουν να σώσουν οι υπουργοί οικονομικών, οι κυβερνήσεις, το Δ.Ν.Τ., η παγκόσμια τράπεζα δεν είναι όπως ψευδώς αναφέρεται η χώρα, η οικονομία γενικώς και αορίστως, ή οτιδήποτε άλλο, αλλά το τραπεζικό σύστημα και ο συγκεκριμένος τρόπος δημιουργίας χρήματος. Το δημόσιο δεν μπορεί να τυπώσει χρήμα και άντ’ αυτού το δανείζεται εντόκως από τις τράπεζες διαμέσου της έκδοσης ομολόγων. Από εκεί και πέρα υπεισέρχεται ένα κλειστό κλαμπ Ευρωπαίων τραπεζιτών η Ε.Κ.Τ. η οποία όταν επιθυμεί την αύξηση της ποσότητας χρήματος σπεύδει να αγοράσει ομόλογα με χρήμα που τυπώνει η ίδια. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση των ρευστών διαθεσίμων των τραπεζών οι οποίες διαμέσου του τραπεζικού πολλαπλασιαστή είναι σε θέση να δημιουργήσουν πρόσθετο χρήμα σε αναλογία 9 € λογιστικά για κάθε 1 € σε φυσική μορφή διαμέσου του μηχανισμού των δανείων. Άρα για να υπάρξει χρήμα απαιτείται πρώτα να χρεωθεί το δημόσιο και δευτερευόντως οι ιδιώτες. Αυτό που σώζει το σύστημα από κατάρρευση είναι το γεγονός ότι ποτέ δε σπεύδουν όλοι οι καταθέτες μαζί προκειμένου να ‘σηκώσουν’ τα χρήματα τους διότι τότε θα αποκαλυπτόταν η αλήθεια. Επιπροσθέτως είναι το χρήμα σε φυσική μορφή [(χαρτονόμισμα, κέρματα) το οποίο εάν και λιγότερο του 5 % της συνολικής ποσότητας χρήματος], που κινούμενο από χέρι σε χέρι συντηρεί την εσφαλμένη μας αντίληψη ότι το σύνολο των χρημάτων υφίστανται σε φυσική μορφή. Όπως είδαμε όμως η κατάθεση αποτελεί υπόσχεση χρήματος και όχι χρήμα. Υπόσχεση με την έννοια ότι εάν όλα πάνε καλά όσον αφορά το ενεργητικό της τράπεζας (δάνεια, επενδύσεις) τότε θα είναι σε θέση να μετατρέψει την υπόσχεση αυτή σε πραγματικό χρήμα όταν και όποτε αυτή ζητηθεί. Βασική προϋπόθεση επομένως είναι το δημόσιο να μπορεί με τα φορολογικά του έσοδα να πληρώσει τα ομόλογα με τα οποία οι τράπεζες του δημιουργούν εντόκως το χρήμα που θα μπορούσε το ίδιο να δημιουργεί άτοκα. Αναπόσπαστο τμήμα του ενεργητικού των τραπεζών είναι και τα κρατικά ομόλογα (δημόσιο χρέος). Ακριβώς αυτό είναι που κτύπησε η κρίση των στεγαστικών δανείων στις ΗΠΑ. Ο πανικός και η ανάγκη διόρθωσης των τραπεζικών ισολογισμών οδήγησε σε μαζικές ρευστοποιήσεις με αποτέλεσμα την πτώση των τιμών των ομολόγων και την άνοδο των επιτοκίων. Από το 2008 και εντεύθεν κάθε πρόσθετο χρήμα που έπρεπε να δανειστούν τα δημόσια το δανειζόντουσαν με ολοένα και μεγαλύτερο επιτόκιο.  Παράλληλα είχαμε την περαιτέρω επιβάρυνση του δημοσίου με τα πακέτα σωτηρίας. Αυτή η κατάσταση είχε ως αποτέλεσμα να καταστήσει πολλές χώρες ανήμπορες πλέον για δεδομένο ύψος φορολογικών εσόδων που έχουν να μπορούν να αποπληρώνουνε τα ομόλογα με τα οποία οι τράπεζες δημιουργούνε χρήμα για λογαριασμό τους. Ενδεχόμενη αδυναμία όμως του δημοσίου να αποπληρώσει τα ομόλογα που κατέχουν οι τράπεζες θα έπληττε το ενεργητικό των τελευταίων και κατ΄ επέκταση τη δυνατότητα τους να ανταποκριθούν στις καταθέσεις τους οι οποίες αποτελούν υπόσχεση χρήματος. Και αυτό ακριβώς είναι το πρόβλημα. Μία κρίση που δημιουργήθηκε από τις τράπεζες και λόγω του συστήματος μετατράπηκε αστραπιαία σε κρίση δημοσίου χρέους. Προς τούτο και οι περικοπές των μισθών, των συντάξεων, των δαπανών για την υγεία, προς τούτο και οι φοροεπιδρομές κ.ο.κ.  Από τη μία περιορίζονται οι ανάγκες του δημοσίου για πρόσθετο χρήμα που πρέπει να δανειστεί σε ετήσια βάση από τις τράπεζες και από την άλλη αυξάνονται τα φορολογικά έσοδα με τα οποία θα αποπληρωθούν τα ομόλογα προγενέστερων περιόδων. Δυσβάστακτο το κοινωνικό κόστος αλλά οι κυβερνήσεις δεν αποτελούν παρά αχυράνθρωπους της τραπεζικής ολιγαρχίας και θα κάνουν ότι απαιτείται προκειμένου για τη σωτηρία του συστήματος. Αυτό που πρέπει να γίνει κατανοητό είναι ότι οι πραγματικοί τρομοκράτες δεν ζούνε απομονωμένοι σε κάποιες σπηλιές του Αφγανιστάν φωνάζοντας αλλαχ ου ακμπα. Οι πραγματικοί τρομοκράτες φοράνε κοστουμάκια των 2.000 € και  λέγονται τραπεζίτες. Το ζήτημα είναι πολύ συγκεκριμένο. Είναι οι τράπεζες και οι συν αυτώ και όλοι οι άλλοι. Είναι αυτοί και εμείς.